Een klein stukje breedspoor
Als inbreng voor de Eurospoor dioramawedstrijd van enige jaren geleden, heb ik een diorama gebouwd met als thema Nederlands breedspoor: een stukje wat is geïnspireerd op de 'Oude Lijn'. Dit is de bijnaam van het eerste spoortraject in Nederland, wat vanaf 1839 Haarlem met Amsterdam verbond en de jaren erna via Leiden en Den Haag werd uitgebreid tot aan Rotterdam.
Mijn diorama is vanwege de beperkte diepte gebouwd rond een fictief station, maar getracht is zoveel mogelijk typische kenmerken uit dat tijdperk toe te passen, zoals bouwstijl, kleding van de figuurtjes en natuurlijk een rijvaardige HIJSM breedspoortrein uit de bouwserie van de Arend.
Diorama - De basis
Een in te zenden diorama moet doorgaans aan een aantal regels voldoen: formaat, thema, wel/geen achtergrond, een frieslijst met verlichting... We hadden deze keer de ruimte om tot 100x30cm te gaan met maximaal 60 hoog. Mét frieslijst, eigen lichtbron en achtergrond. De basis is een simpel houten lattenframe (69x18mm hout) met multiplex omdat dat licht en sterk is.
Omdat de afmetingen vast staan, kun je dus alvast een dioramabak bouwen vóór je baanidee geheel is uitgewerkt.
Er is een lichtgewicht (schuimplaat) plafond gemonteerd waarin een serie warmwitte leds verspreid zijn geplaatst. Door deze over de hele plafondoppervlakte te spreiden wordt getracht schaduwvorming zo veel mogelijk te voorkomen.
Waar vind je een station uit tijdperk 1a
Dat was nog een lastige vraag. Het zou weliswaar een fictief station moeten worden maar wel met een passende uitstraling voor de vroege periode. Om de kosten binnen de perken te houden en toch een Nederlands tintje aan het station te geven is kitbashing de oplossing: Een overgebleven kit (of meerdere) versnipperen en daarvan een gebouw samenstellen wat voldoet aan jouw idee.
Symmetrisch stationnetje
Met wat schuiven en passen kwam deze basisvorm uiteindelijk tot stand. Een klein, symmetrisch station bestaande uit een hoofdgebouw met kleine zijvleugels. In verband met de geringe diepte van het diorama, is de diepte van het station gehalveerd en zal deze dicht bij de achtergrond geplaatst kunnen worden.
Een beetje meer Hollands graag..
De rode bakstenen van Pola geven nog niet het idee dat we binnen de landsgrenzen bouwen: in de stijl van andere vroege bakstenen stations heb ik met okergeel een patroon aangebracht op de stenen en daarna de muren gevoegd met verdunde mat witte verf. Tevens een laagje matgrijs over de daken en deze afgewerkt met witte betimmering uit styreen: ineens krijgt het pandje meer sfeer.
Breeeedspoor
Dan de grootste uitdaging: een functioneel stukje spoorlijn in de juiste breedteverhouding. De rails ligt zo'n 22mm uit elkaar dus zelfbouw is de enige mogelijkheid.
Het boek "Breedspoorlocomotieven der HIJSM" door G.F. van Reeuwijk geeft veel informatie over rijdend materieel, maar vertelt ook hoe de spoorlijn werd opgebouwd. In tegenstelling tot wat nu gebruikelijk is werd op ruim gelegde dwarsliggers eerst met houten balken een profiel gelegd en daar werd de rails op gemonteerd. In de beginfase was dat een hol brugprofiel: vanaf ca 1860 werd deze vervangen door het Vignoleprofiel zoals we dat nu nog kennen in verschillende zwaartes. Omdat brugprofiel lastig te vinden is heb ik getracht het lichte NP46 profiel te benaderen door N spoor railstaven te gebruiken, waarmee de datering van het emplacement meteen wat later kwam te liggen dan de start van de lijn (1839-1845).
De rails is met zeer dunne spijkertjes (Peco) vastgedrukt in de balkjes.
Voor het vormen van de wissel is gekeken naar de techniek uit de beginjaren: een wisseltong uit 2 delen was er nog niet, dus met het verschuiven van de bochtrail werd de trein in het juiste spoor gedwongen.
Overigens gebeurde het ook wel dat de aftakking vast gemonteerd lag en de rail die ertegenaan lag verschoven kon worden. Vooral in de VS werden zo wissels aangelegd.
Draaischijfje
Voor dit diorama heb ik een paar koekjes gebakken: kleine houten handdraaischijven die vooral in kopstations op naast elkaar liggende sporen werden toegepast om treinen om te draaien of van spoor te wisselen. Ook was het niet ongebruikelijk om een locloods haaks op het spoor te plaatsen. De draaischijven waren in de eerste jaren zo klein, dat loc en tender apart van elkaar gedraaid moesten worden..
De bouw van het rijdend materieel
Als basis voor mijn tijdperk 1a materieel heb ik een kitje op de kop getikt zoals dat te koop was in 1989 tijdens de viering van 150 jaar spoorwegen in Nederland. Ook werden ze als geassembleerd setje in een doorzichtige doos met 'certificaat' geleverd voor een gulden of 15. Het is een eenvoudig plastic setje wat zich goed leent voor wat aankleding met accessoires zoals koppelingen, houten bankjes en een likje verf.
Eventueel kun je de plastic assen vervangen door metalen spaakwielen van 10mm: je zult dan wel zelf brede assen moeten maken.
De Arend moet gaan rijden
Een klein haalbaarheidsonderzoek (oftewel: een greep in de donorlade om te zien welk motortje past) bevestigde dat de loc lastig te motoriseren is. In de tender zou nog kunnen maar door de beperkte afmeting is dan niet voldoende gewicht aan te brengen voor de nodige adhesie.
Dan het eerste klas rijtuig maar opofferen: dat is een gesloten wagon, dus ruimte genoeg. Om hier een zogenaamde 'geisterwagen' van te maken heb ik de bodem er geheel uitgezaagd en de wanden vlak gevijld. Met stevig karton (géén golfkarton dus) een mal gemaakt met de binnenmaten van het rijtuigje en een passende motoropening in het midden en deze volgegoten met tin, wat goedkoop op rommelmarkten en in kringloopwinkels te vinden is in de vorm van oude gedeukte bekers, beeldjes etc.
Het chassis
Van diverse restjes uit de rommelbak is een tussenas met tandwiel gemaakt, een chassis geassembleerd en passend gemaakt voor de assen. Om de constructie simpel te houden is er maar 1 as aangedreven: het geringe gewicht van de plastic Arend heeft niet veel nodig.
De contactstrips voor stroomafname komen uit een multistekker van een gesloopte tv, met een beetje fantasie kun je heel veel spullen hergebruiken. Overigens is na de eerste proefritten nog wel een middencontact aangebracht zodat in totaal 6 stroomafnamepunten zijn gecreëerd, daarmee blijft de trein ook na 3 dagen pendelen goed rijden op het diorama.
De motor
Ruimte voor moderniteiten als een vliegviel of een decoder heb ik niet voorzien: er is alleen een (Röwa) motortje geplaatst wat zo te zien door de zelfde fabrikant is geleverd als de oudere Minitrix exemplaren. Het wormwiel past in elk geval bij de aanwezige tandwielen dus het treintje is thans rijvaardig!
De bodem
En zo ziet na assemblage de onderkant er uit: een frame van een stukje hobby-printplaat met een elementhouder van een platenspeler als deksel, Lima Hippel assen afgevijld tot de geschikte breedte en passende tandwielen bij elkaar gezocht. Gewoon alles bewaren wat je ooit gesloopt hebt dan is de kans groot dat er altijd wel een tandwiel past.
De Scenery
Dan is het tijd om de aankleding te gaan voltooien. In de stijl van het tijdperk heb ik een oude goederenloods aangepast en overgeschilderd, het dak is bekleed met teer en zand. Het moet een werkplaats voor rijtuigen gaan lijken, dus de schuifdeur is verbreed en een rijtuig is gereserveerd als passend slachtoffer.
Het stationsplein anno 1860
En zo volgt de officiële opening van het station van het fictieve Hagendam.
Met mallen is in delen de bestrating van het stationsplein in gips gegoten en dan met verdund gips aan elkaar gekneed. Passende figuurtjes zijn geleverd door Preiser en Mertens, het hekwerk is van Faller.
De achtergrond is gemaakt van een groot stuk wit karton wat in de hoeken rondloopt. Zo kon het geheel naadloos gemaak worden: vervolgens is in banen lichtblauw aangebracht met naar boven toe steeds iets meer donkerblauw er door heen. Dat geeft voor dit tijdperk een wat rustiger aanblik dan de meeste foto-achtergronden. In deze tijd stond het station meestal ver uit de buurt van woningen maar ook van bedrijven, met name de HIJSM richtte zich in de beginjaren hoofdzakelijk op personenvervoer.
Naast het plein
Dan een sfeervol doorkijkje vanaf het hek naar de werkplaats. We zien nog net het rondlopende plein waar de koetsen makkelijk kunnen draaien om reizigers van stand dichtbij af te kunnen leveren. Bello (Preiser) houdt ondertussen in de gaten of er geen al te nieuwsgierige wachtenden het hek naast het plein trachten te passeren.
De reis
En zo reist de heffe des volks verdeeld over drie klassen naar zijn of haar bestemming door het Hollands landschap anno 1860. De dappere stoker en machinist doen hun werk nog geheel onbeschut, al hebben zij inmiddels het comfort van rijden over rails met Vignole profiel, de brugrails zijn grotendeels vervangen. Nog enkele jaren en de breedspoortrein hoort voorgoed tot het verleden.
De bomen in dit landschapje bestaan uit struikjes zeegras die van zichzelf al aardig gemodelleerd zijn: er rest dan het spuiten in bruintinten, inspuiten met lijm en bestrooien met loof. Als ballast voor de spoorlijn heb ik brekerzand gebruikt en dit gezeefd tot een gemiddelde dikte: dit is net iets grover dan zandbakzand maar fijn genoeg om als ballast voor de vroege spoorverbinding geloofwaardig te lijken.
De aankomst
En zo nadert men Hagendam, met vlak vóór het station de wagenwerkplaats en de kleine draaischijf.
Hier is ook een stukje van de brede sloot te zien: deze is gemaakt door de vlakke bodem van het diorama gemêleerd mosgroen te schilderen en daar in meerdere lagen vernis over te strijken. En dan de 2e laag ruw aanbrengen vóór de eerste geheel droog is, zodat lichte golfvormen ontstaan. Overigens is het waterverdunbare lak, zodat de onderliggende groene verf wel intact blijft.
Overzicht
Tenslotte nog even een overzichtje vanaf het stationsdak over de spoorlijn waar net het treintje binnenloopt. Zo is ook de optische telegraaf te zien welke de eerste jaren door de HIJSM gebruikt werd voor communicatie.